Kapitelle vom Kyma recta-Typus (›tuskanische‹ Kapitelle?) im hellenistischen Pergamon und in Kleinasien

Özet

Burada incelenen malzemeye dayanarak, Hellenistik Pergamon’dan elde edilen yaklaşık 60 sütun başlığına ait parçanın spesifik bir tipte olduğu ve bu parçaların da yaklaşık 30 farklı mimari seriyi içerdiği saptanmıştır. Sütun başlığı varyantları dıştan normal Dor düzeninde sütun başlıklarına benzemekte, ancak bunlarda ekinus -bazısı hafifçe bazısı daha belirgin olmak üzere- şişkin bir kyma rekta formu göstermektedir. Seri M. Ö. 3. yüzyılın sonlarında olasılıkla Yukarı Agora’daki olağanüstü Zeus Tapınağı ile başlamış ve M. Ö. 2. yüzyılda, özellikle Büyük Gymnasion’da olmak üzere, Pergamon kent mimarisinde belirleyici olmuştur. Bunlarla karşılaştırılabilir, benzer sütun başlıklarına Anadolu’da pek rastlanmamaktadır. Pergamon kyma rekta sütun başlığı için spesifik bir arketip belirlemek zordur; bu tip belki de Dor benzeri bir yenilik olarak kabul edilebilir. Bazı araştırmacılar bu tipin ›Toskanalı‹ ve İtalik coğrafyadan ithal olduğunu ileri sürseler de, yazar bu görüşe şüpheyle yaklaşmaktadır. Sütun başlığının Dor benzeri bir yeni tasarım olarak yorumlanması ve belki de Yunan mimarisindeki daha eski bir kyma rekta geleneğinden esinlenilmiş olması akla daha yakın gelmektedir. Kronolojik kanıtlara göre, bu Pergamon geleneği (diğer görüşün aksine) M. Ö. 1. yüzyıldan itibaren batıda (İtalik) görülen benzer sütun başlıklarını etkilemiş olabilir; ya da batı grubu bağımsız gelişmiştir. Bu tartışmalı konu, sütun başlığının İtalik geleneği – ›Toskanalı‹ sütun başlığının bir alt tipi olarak – Roma İmparatorluğu döneminde özellikle de Roma dünyasının batı bölümünde yaygın olduğundan dolayı daha da önem kazanmaktadır.